Co to jest dysonans poznawczy oraz jak go zredukować?

Dysonans poznawczy to stan wewnętrznego konfliktu, który towarzyszy człowiekowi w sytuacji, gdy zaistniałe fakty lub jego własne działania kłócą się z wyznawanymi przez niego wartościami, poglądami i wyobrażeniem samego siebie. Jeżeli zdarzyło Ci się doświadczyć uczucia dyskomfortu, gdy musiałeś/łaś zrobić coś, co kłóci się z Twoimi przekonaniami lub nagle okazało się, że nie masz racji w bardzo ważnej dla Ciebie kwestii, to znaczy, że wiesz już, czym jest dysonans poznawczy. 

Co to jest dysonans poznawczy?

Pojęcie to po raz pierwszy zostało użyte w 1957 roku przez amerykańskiego psychologa społecznego Leona Festingera. Stworzył on teorię dysonansu poznawczego na podstawie obserwacji zachowań mieszkańców Indii w rejonach dotkniętych trzęsieniem ziemi, które miało miejsce 23 lata wcześniej.

Ludzie ci opowiadali o rychłym nadejściu następnej katastrofy albo o pomocy humanitarnej, która miała niebawem nadciągnąć. Oba przekonania nie były podparte żadnymi przesłankami i wynikały jedynie z ludzkich poglądów oraz oczekiwań.

Przykłady dysonansu poznawczego

Przyczyny dysonansu poznawczego potrafią być różne. Każdy człowiek posiada jakieś przekonania, wizję świata i obraz samego siebie. Jeżeli nagle okaże się, że fakty stoją w sprzeczności z wyznawanym światopoglądem, dochodzi do silnego wewnętrznego konfliktu. Przykładem obrazującym ten stan psychiczny może być:

• Człowiek uzależniony np. palacz, alkoholik, narkoman, który nie chce przyjąć do wiadomości, że szkodzi swojemu zdrowiu.

• Fundamentalista religijny negujący prawdziwość odkryć naukowych będących w sprzeczności z jego wiarą.

• Ktoś, kto szuka usprawiedliwień dla swoich działań, które są niezgodne wyznawanymi wartościami moralnymi np. złodziej, który powtarza, że: „ukradłem, ale przecież wszyscy kradną”. 
• Zwolennik polityka ignorujący fakt, że jest on zamieszany w różnego rodzaju afery.

Jak sobie radzić z doświadczeniem dysonansu poznawczego?

Ludzkie reakcje na to doświadczenie również potrafią być odmienne. Jedni odpowiadają agresją w stosunku do tych, którzy wypominają im sprzeczności w rozumowaniu. Jeszcze inni postanawiają po prostu zignorować niewygodne fakty albo znaleźć dla nich dogodne usprawiedliwienie. Niektórzy ludzie potrafią nawet celowo wywoływać i wykorzystywać dysonans poznawczy u innych, by skutecznie nimi manipulować. 

Nie oznacza to jednak, że człowiek jest bezradny wobec tego uczucia. Weryfikowanie poglądów na podstawie faktów, otwartość na dialog i argumenty innych, umiejętność przyznania się do błędu, a także niewiązanie poczucia własnej wartości ze swoimi opiniami pozwoli Ci poradzić sobie z dysonansem poznawczym, a nawet wynieść z niego cenną naukę.

Ludzie dążą zazwyczaj do spójności poglądów więc gdy natrafiają na coś, co burzy ich porządek świata doświadczają konfliktu, który w skrajnych przypadkach może powodować nawet problemy psychiczne i osobowościowe. Gdy zdajesz sobie sprawę z tego, czym jest dysonans poznawczy i wiesz, w jaki sposób działa, możesz uniknąć wielu negatywnych konsekwencji związanych z tym doświadczeniem.